Nguyen Quang Dy: The Paradoxes of Special Economic Zones
NGHỊCH LÝ VỀ ĐẶC KHU KINH TẾ
THE PARADOXES OF SPECIAL ECONOMIC
ZONES
Nguyên
bản tiếng Việt: Nguyễn Quang Dy
Translated
into English by: Jonathan London
Gần đây, dư luận quan tâm và tranh cãi nhiều về dự luật “đơn
vị hành chính-kinh tế đặc biệt” (gọi tắt là “đặc khu kinh tế”) sắp được Quốc
Hội “bấm nút” thông qua. Dự kiến ba đặc khu kinh tế đầu tiên là Vân Đồn (Quảng
Ninh), Bắc Vân Phong (Khánh Hòa), Phú Quốc (Kiên Giang) có kinh phí đầu tư là
1.570.000 tỉ VNĐ (tính đến năm 2030). Tuy không phản đối khái niệm “đặc khu
kinh tế” (special economic zone) và chưa biết họ lấy tiền từ đâu để đầu tư nhưng tôi không
ủng hộ ba đặc khu kinh tế nói trên, vì các lý do sau.
Recently, there has been intense
interest and discussion concerning a new Bill on “Special Administrative and
Economic Units” (referred to as “special economic zones”) expected to be passed
by the National Assembly soon. The first three special economic zones (SEZ) of
Vân Đồn (Quảng Ninh), North Vân Phong (Khánh Hòa), and Phú Quốc (Kiên Giang)
would be invested (until 2030) VNĐ 1,570,000 billion (nearly $70 billion).
While I’m not against the SEZ concept per se, and not sure how they have come
up with this huge figure, I do not support these three special economic zones
for the following reasons.
Bối cảnh
Tuy đối với các nước có nền kinh tế chuyển đổi (như Việt
Nam), đặc khu kinh tế vẫn là một mô hình phát triển hấp dẫn, nhưng dường như đã
lỗi thời và có nhiều bài học thất bại. Nó đòi hỏi những điều kiện nhất định, vì
vấn đề không phải là làm cái gì (what) mà là làm thế nào (how). Mọi chuyện đều
có thể, nhưng “sai một ly đi một dặm”.
Background
For transitional economies (like Vietnam), the SEZ concept remains
attractive, though a bit outdated with more lessons of failures. This concept
requires certain conditions as it is not really about what to do but how to do
it. While everything is possible, “a miss is as good as a mile”.
Nếu đủ điều kiện và phát triển đúng hướng/đúng cách, nó có
thể là đòn bẩy kinh tế và đầu tàu phát triển (như Thâm Quyến). Dubai là một bài
học thành công mà nhiều nước khác muốn bắt chước. Nhiều người Việt đã từng mơ
ước biến Chu Lai thành Dubai của Việt Nam, hay biến Phú Quốc thành Singapore
của Việt Nam. Singapore thành công vì có Lý Quang Diệu (Việt Nam không có).
Dubai thành công vì không có yếu tố Trung Quốc (Việt Nam có quá nhiều).
Given the right conditions for the project to move on track at the
right time, it could become an economic leverage and growth engine (like
Shenzhen). Du Bai was a success story that many countries wanted to repeat.
Some Vietnamese have dreamt of turning Chu Lai into Vietnam’s Du Bai, or
turning Phú Quốc into its Singapore. But Singapore’s success was due to “the
Lee Kuan Yew factor” (which Vietnam does not have), and Du Bai’s success was
due to the absence of “the China factor” (which Vietnam has too much).
Tuy ý tưởng về đặc khu kinh tế không mới, nhưng người ta đã
chóng quên bài học xấu về các dự án lớn như “đặc khu kinh tế gang thép Vũng
Áng”, khai thác bauxite Tân Rai & Nhân Cơ (Tây Nguyên), cũng như kinh
nghiệm xấu tại Chu Lai (Quảng Nam, 2003), Dung Quất (Quảng Ngãi, 2005), Nhơn
Hội (Bình Định, 2005), Chân Mây (Thừa Thiên,
2006), Vân Phong (Khánh Hòa, 2006), Phú Yên (Phú Yên, 2008).
Though the SEZ idea is nothing new, some people might have forgotten
the bad lessons of “Vũng Áng Special Economic Zone & Formosa Steel Complex”
(in Ha Tinh) and Tân Rai & Nhân Cơ bauxite mining projects (in Central
Highland), as well as bad experiences of Chu Lai (Quảng Nam, 2003), Dung Quất
(Quảng Ngãi, 2005), Nhơn Hội (Bình Định, 2005), Chân Mây (Thừa Thiên, 2006),
Vân Phong (Khánh Hòa, 2006), Phú Yên (Phú Yên, 2008).
Tại sao các nơi đó thất bại? Cái gì đảm bảo ba đặc khu mới
này sẽ thành công? Nếu Việt Nam không cải tổ thể chế để kiểm soát quyền lực và
tham nhũng, thì các mô hình phát triển tương tự sẽ lặp lại bài học “lợi bất cập
hại”.
Why failures? What would make the new projects successful? Without
institutional change to curb power and corruption, similar development models
would repeat the failures.
Khi tài nguyên ngày càng cạn kiệt và quỹ đất ngày càng khan
hiếm, các nhóm lợi ích tất nhiên sẽ đua nhau tận thu bằng nhiều cách, như tăng
thuế (VAT, thu nhập, tài sản), tăng giá (xăng dầu, điện, nước), tăng phí (như
BOT). Đặc khu kinh tế là một miếng mồi ngon mà họ sẽ vận động để có phần.
Once natural resources are drained and the land scarce, interest groups
would naturally scramble to seek rents by levying higher taxes (for VAT, income
and property), increasing utility prices (for gas, power, water) and toll fees.
SEZ becomes a new piece of cake that they would lobby for parts of the game.
Trong khi Trung Quốc ráo riết quân sự hóa và kiểm soát Biển
Đông, không cho người Việt khai thác dầu khí và đánh cá trong vùng biển của
mình, chắc họ sẽ tăng cường bành trướng thế lực để chiếm các vị trí hiểm yếu
trên đất liền. Đặc khu kinh tế là một miếng mồi ngon mà họ thèm muốn. Các nhóm
lợi ích Việt Nam có thể câu kết với các tập đoàn Trung Quốc (vì song trùng lợi
ích) để thao túng chính sách và dự án.
While Beijing is militarizing and controlling the South China Sea (as
its own lake) banning Vietnamese from fishing and developing oil resources in
their own waters, it would try to control critical positions on land. SEZ
becomes an attractive piece of cake for them to take. Vietnamese interest
groups may collaborate with Chinese firms (for shared interests) to manipulate
policy and projects.
Tuy năng lực quản trị-điều hành của các cấp chính phủ (nhất
là địa phương) còn yếu kém, nhưng lòng tham vô đáy, nên họ dễ bị các nhóm lợi
ích thao túng. Trong khi bài học đau đớn về Formosa và bauxite Tây Nguyên còn
chưa quên, thì bê bối về các dự án đầu tư công tại Ninh Bình đang làm dư luận
giật mình kinh hoàng.
While government officials’ management capacity is limited (especially
at local level), their greed is unlimited, and thus they are likely to be
manipulated by interest groups. While the painful lessons of Formosa and
bauxite mining projects are not forgotten, the new scandals of public
investment projects in Ninh Bình are shocking.
Dù Ninh Bình không phải là đặc khu kinh tế, nhưng đã là
“vương quốc” riêng. Các nhóm lợi ích
không chỉ “ăn của dân không từ một cái gì” (như bà Nguyễn Thị Doan nói) mà họ
còn “ăn tàn phá hại” và để lại những hệ quả khôn lường, không chỉ về kinh tế và
xã hội, mà còn về an ninh quốc gia.
Though Ninh Bình is not a special economic zone, it is a “kingdom” by
itself. Those local interest groups are not only “grabbing everything” but also
“ruining everything” by greed, leaving serious consequences, not only in an
economic and social sense, but also in terms of national security.
Bức tranh kinh
tế
Theo chuyên gia Vũ Quang Việt, các đặc khu kinh tế Vân Đồn,
Bắc Vân Phong, Phú Quốc “đặt lợi ích nhóm lên hàng đầu”. Các quy định trong dự
luật về đặc khu chủ yếu nhằm vào thị trường địa ốc (property) và đánh bạc
(casino) chứ không nhằm thu hút đầu tư công nghệ cao.
Economic picture
According to Vũ Quang Việt (an UN statistics expert), the SEZs of Vân
Đồn, North Vân Phong, and Phú Quốc have put “group interests first”. The new
Bill has focused on property and casino market, without attracting high-tech
investment.
Trong khi đó, cái mà Việt Nam cần là công nghệ cao và giáo
dục để tăng năng suất lao động, phát triển công nghiệp và kinh tế trí thức, chứ
không phải là phát triển địa ốc và casino. Ông Việt cho biết trong giai đoan
2011-2016, năng suất lao động trong khu vực công nghiệp tại Việt Nam tăng (hàng
năm) rất thấp (chỉ đạt 2.9%), trong khi triển vọng tăng GDP (bình quân hàng
năm) không thể cao hơn 5.0%, nếu năng suất lao động không tăng cao hơn 4.0%. Đó
là một “hiện tượng kinh tế kỳ lạ”, và là một nghịch lý phát triển tại một đất
nước mà năng suất lao động vào loại thấp nhất thế giới (thấp hơn Singapore 15
lần).
What Vietnam really needs is high-tech and educational investment to
increase productivity, industrial development and knowledge-based economy, not
property and casino projects. Viet said in 2011-2016 period, the productivity
in Vietnam’s industrial sector registered a very low average growth of only
2.9% annually, while the average GDP growth rate would not go beyond 5.0%
annually if the productivity could not grow beyond 4.0% annually. That is a
strange economic phenomenon, and a paradox of economic development in a country
where the productivity ranks among the lowest in the world (15 times lower than
that of Singapore).
Do không có cuộc tranh luận (debate) để đánh giá nghiêm túc
và định lượng cụ thể các mặt lợi & hại về kinh tế-xã hội cũng như về địa
chính trị, nên dễ dẫn đến tình trạng ngộ nhận (do chủ quan duy ý chí) hoặc bị
động làm liều (do các nhóm lợi ích thao túng) nên dễ mắc sai lầm (như trước
đây).
Without a national debate to assess and quantify the pros and cons of
the SEZ projects in terms of economic, social, and geo-political consideration,
there may be misconceptions (from wishful thinking) or risky decisions (by
interest groups’ manipulation) leading to mistakes (like before).
Có mấy kịch bản có thể xẩy ra:
- Thứ nhất, chắc sẽ có một cơn “sốt đất mới” (new land rush)
trong một thị trường địa ốc vốn đã quá nóng do giá đất đã bị giới đầu cơ địa ốc
đẩy lên khá cao (thậm chí từ khi mới đồn đại về đặc khu).
- Thứ hai, dễ xuất hiện “bong bóng địa ốc” (property bubble)
có thể dẫn đến một cuộc khủng hoảng cung-cầu (over supply) làm bức tranh kinh
tế càng thêm méo mó và hỗn loạn.
- Thứ ba, do hệ quả của 2 hiện tượng nói trên, các đặc khu
này sẽ không hấp dẫn đối với giới đầu tư công nghệ cao, vì họ cần một môi
trường đầu tư sạch và một hệ sinh thái kinh doanh lành mạnh hơn.
These are likely scenarios:
- First, there may be a new “land rush” in a property market already
too hot with price hikes driven by brokers (even when the SEZ idea was
speculated).
- Second, there may be “a property bubble” leading to a crisis of over
supply, making the economic picture twisted and chaotic.
- Third, as a result of such developments, these SEZs are no longer
attractive for high-tech investors who would need a cleaner business
environment and a decent eco-system for business operation.
Trong khi kêu gọi đầu tư cho công nghệ 4.0 thì những gì đang
diễn ra tại các đặc khu này chỉ là tư duy kinh tế 1.0. Nếu định dùng ưu đãi cho
thuê đất 99 năm để hấp dẫn đầu tư công nghệ cao thì không thực sự cần thiết, vì
giới đầu tư công nghệ 4.0 không cần quyền sử dụng đất lâu dài.
While the government keeps talking about “technological revolution
4.0”, what is going on at these SEZs is really “economic mindset 1.0”. But, it
is a big mistake to use a policy of land-lease (for 99 years) to attract
high-tech investors who do not really need long-term land-lease.
Để kinh doanh theo chuỗi cung ứng và giá trị toàn cầu, nhà
đầu tư luôn cần kết nối với hệ thống hạ tầng và hệ sinh thái kinh doanh, mạng
lưới đối tác và các tổ chức trung gian về tài chính, các dịch vụ chuyên nghiệp
và nguồn lao động tay nghề cao, là những thứ mà các đặc khu kinh tế này không
có.
Business investors focusing on supply chains and global value chains
would need linkages with infrastructural and business eco-systems, partnership
networks and financial institutions, professional service providers and skilled
human resource, all of which are not offered by these SEZs.
Điều duy nhất mà nó có chỉ đơn giản là thiết lập một không
gian tự do kinh doanh trong một môi trường kinh doanh không tự do. Những ưu đãi
đặc biệt thực ra chẳng có gì đặc biệt. Vậy mục đích thực sự của đặc khu kinh tế
là gì (ngoài bất động sản)? Câu trả lời nhãn tiền là “casino và redlight” vì
đây là nơi duy nhất (tại Việt Nam) họ được phép hành nghề tự do. Nhưng còn một lý
do nữa mà nhiều người nghĩ đến nhưng ngại nói ra (vì sợ nhạy cảm) là yếu tố
Trung Quốc. Ngoài ra không có gì khác.
The only thing they offer is free space in an un-free environment. In
this sense, special privileges offered are not really special at all. What are
the real reasons for the SEZs then (except for property development)? The obvious
answer is “casino and red-light district”, as these SEZs are the only places in
Vietnam where these people can do business freely. But, another reason that
many people are aware of but still reluctant to spell out (for “sensitivity”)
is “the China factor”. Otherwise, there is nothing else there.
Bức tranh chính
trị-xã hội
Hành lang pháp lý của đặc khu quy định nhiều quyền hạn cho
“chủ tịch đặc khu” như lãnh chúa (hay “vua con”) có quyền cho phép nhà đầu tư
nước ngoài thuê đất 70 năm đến 99 năm (nếu được Thủ tướng đồng ý), và có quyền
chọn thầu, ký hợp đồng lao động, tuyển công chức…Các nhà đầu tư được miễn thuế
thuê đất 30 năm, có thể bán lại tài sản và thừa kế tài sản.
Social-political picture
While the Party and Government have a headache trying to figure out how
to control power and corruption, the legal system for the SEZs gives too much
power to the “SEZ chairman” as a lord (or a prince) having the rights to grant
foreign investors land-lease up to 70 years or even 99 years (if approved by
the Prime Minister), to appoint contractors, sign labor contracts and employ
public servants…Investors are also allowed to enjoy a tax break for 30 years,
to transfer property rights by sales or inheritance.
Một số chuyên gia cho rằng cho thuê đất tối đa 99 năm chỉ có
lợi cho các đại gia bất động sản, trong khi đó 85% các nhà đầu tư khẳng định
chính sách ưu đãi thuế là không cần thiết (theo World Bank). Người nước ngoài
được phép làm việc 180 ngày/năm (mà không cần giấy phép lao động). Họ chỉ cần
đầu tư 110 tỷ VNĐ ($5 triệu) là được cấp thẻ tạm trú 10 năm. Người Việt được
phép vào chơi casino, và được miễn thuế thu nhập cá nhân trong vòng 5 năm (và
giảm tiếp 50% sau đó).
Some experts said a policy of land-lease for 99 years would only serve
big property developers (and China), while 85% investors confirm a tax break is
unnecessary (according to World Bank). Foreign nationals are allowed to work up
to 180 days per years (without work permits), and they can get residence
permits for 5 years if they invest VNĐ 110 tỷ ($5 million). Vietnamese are
allowed to gamble at the casino, and enjoy a personal income tax break for 5
years (and 50% in the following years).
Những ưu đãi này sẽ dẫn đến một làn sóng di dân mới, đặc
biệt là lao động giản đơn từ Trung Quốc và các nước láng giềng khác, làm đảo
lộn cơ cấu dân số (demographic structure) và có thể làm gia tăng tệ nạn xã hội
và tội phạm như tình trạng “miền Tây Hoang dã” (Wild West). Đồng thời, đặc khu
kinh tế còn là “cái nôi đặc biệt” (special cubator) cho chủ nghĩa tư bản thân
hữu (hay “tư bản đỏ”).
These special favors would lead to a new wave of migration from China
and other neighboring countries, especially the unskilled labor market,
upsetting the demographic structure of these zones, thus increasing social problems
and crime rates (like the “Wild West” time). The SEZs are also “special
incubators” for crony capitalism (or “red capitalists”).
Theo giáo sư Minxin Pei, sự cấu kết của “chủ nghĩa tư bản
thân hữu” (crony capitalism) làm cho quá trình dân chủ hóa sẽ gặp khó khăn, rắc
rối. Kịch bản dân chủ hóa do tầng lớp trung lưu dẫn dắt rất khó xảy ra dưới chế
độ tư bản thân hữu (tại Trung Quốc). Các di sản của chủ nghĩa tư bản thân hữu
(như tình trạng bất bình đẳng về tài sản, chính quyền địa phương mafia, cấu kết
với các đại gia có đặc quyền) sẽ tạo điều kiện cho những kẻ chiếm đoạt được
nhiều tài sản lớn sử dụng quyền lực chính trị để trấn áp các nhân tố dân chủ
mới làm cho họ không thể phát triển.
According to Minxin Pei, the entrenchment of crony capitalism (in
China) would make the transition to democracy more difficult and disorderly. It
is difficult for the democratization process (led by the middle class) to
happen under crony capitalism. It would be a mistake to assume that private
entrepreneurs, once they have gained economic wealth and political power, would
prefer liberal capitalism to crony capitalism. The legacy of crony capitalism
(greater inequality of wealth, local mafia states, and the collusion of
privileged tycoons) would enable those who have acquired enormous wealth to
wield political influence to crack down on new elements of democracy.
Chế độ thối nát (regime decay) sẽ hủy hoại thanh danh chế độ
Đảng/Nhà nước bằng ba cách.
The dynamics of regime decay would destroy the institutional integrity
of the party-state through three possible mechanisms.
Thứ nhất, khi các nhóm lợi ích hình thành và xâm nhập vào
mọi ngõ ngách của chế độ, chúng sẽ thao túng quyền lực chính trị, biến quyền
lực của chế độ thành công cụ quyền lực riêng. Thay vì phục vụ lợi ích của chế
độ, chúng chỉ mưu cầu lợi ích riêng.
First, these collusive networks would colonize all corners of the
party-state, trying to subvert its political authority, transforming it into
their private instruments of power. Instead of advancing the regime’s
interests, they would primarily seek private benefits.
Thứ hai, mạng lưới tham nhũng sẽ tranh giành quyền lực và
lợi ích nhóm, làm suy yếu sự thống nhất của Đảng. Thanh trừng nội bộ gia tăng
sẽ gây nguy hiểm cho sự an toàn cá nhân của lãnh đạo cấp cao.
Second, corruption networks would compete with each other for power and
rents, thus weakening the party’s internal unity and increasing the risk of
purges that endanger the personal security of its top elites.
Thứ ba, khi tham nhũng cấu kết và lan rộng trong bộ máy an
ninh của Đảng/Nhà nước, chắc chắn nó sẽ hủy hoại sự trung thành và hiệu quả của
các thể chế trụ cột mà Đảng/Nhà nước đang dựa vào để tồn tại. (China’s Crony
Capitalism, Minxin Pei, Harvard University Press, 2016).
Third, when collusive corruption pervades the security apparatus of the
party-state, it is almost certain to undermine the effectiveness and loyalty of
the pillar institutions upon which the party-state’s survival rests. (China’s
Crony Capitalism, Minxin Pei, Harvard University Press, 2016).
Trong khi một số người cho rằng Phú Quốc có thể phát triển
như Singapore (theo nghĩa tốt), một số người khác cho rằng Vân Đồn có thể trở
thành Cremea (theo nghĩa xấu). Nhưng câu chuyện thành công của Singapore (the
Singapore Story) dựa trên những tiền đề hoàn toàn khác.
While some people thought Phu Quoc should be developed as Singapore
(talk about positive thinking!), others would fear Vân Đồn might become
something like Cremea (a negative thought). But the “Singapore Story” has been
based on completely different premises.
Ông Lý Quang Diệu từng nói: “Lẽ ra vị trí số một ở châu Á
phải là của Việt Nam”. Theo ông, vị trí địa lý chiến lược, tài nguyên thiên
nhiên phong phú là hai yếu tố hàng đầu có thể đưa Việt Nam trở thành “người
khổng lồ ở châu Á”. Nhưng đáng tiếc ngày nay năng suất lao động của người Việt
Nam chỉ bằng 1/15 của người Singapore (hay 1/5 của người Malaysia, 2/5 của
người Thailand).
Lee Kuan Yew once said, “The number one position in Asia should have
been for Vietnam”. According to him, the geo-political position and abundant
natural resources should be the top factors which could have turned Vietnam
into “the Big One of Asia”. Whereas today Vietnam’s economic output is only
1/15 of Singapore (or 1/5 of Malaysia, and 2/5 of Thailand).
Ông khẳng định sự thành công của một quốc gia bao gồm ba yếu
tố chính là: (1) điều kiện tự nhiên (như vị trí chiến lược và tài nguyên thiên
nhiên), (2) con người, và (3) thời cơ.
Lee confirmed that the success of a nation would depend on three key
factors. First, natural conditions (as strategic location and natural
resources); Second, the people; Third, the opportunity.
Nhưng căn bản nhất vẫn là yếu tố con người… Vì vậy Ông Lý
Quang Diệu rất tiếc vì Việt Nam không biết trọng dụng nhân tài, và cho rằng
nhân tài của Việt Nam đã định cư ở nước ngoài hết rồi. (Việt Nam trong mắt Lý
Quang Diệu, Cao Huy Huân, VOA, 14/9/2014).
But the human factor is always the most critical one. That is why Lee
Kuan Yew was so regrettable that Vietnam has failed to appreciate talents, as
he believed most Vietnamese talents have migrated overseas. (Việt Nam in Lee
Kuan Yew’s eyes, Cao Huy Huân, VOA, September 14, 2014).
Bức tranh an ninh
quốc gia
Giả sử các đặc khu kinh tế đó có thành công nhất định (trước
mắt) về du lịch, địa ốc và casino, thì sẽ phải trả giá về vị thế địa chính trị
và an ninh quốc gia. Nói cách khác là “lợi bất cập hại”. Nếu điều 62 về Luật
Đất đai là một lỗ hổng chính sách, bị các nhóm lợi ích thao túng, thì điều 69
là cánh cửa mở rộng cho Trung Quốc xâm nhập Việt Nam…
National security picture
Even if these SEZs would become (short-term) successes in tourism,
property or casino, Vietnam stands to pay huge prices for geo-political and
national security follies (as “more harmful than good”) Article 62 of the Land
Law is a policy loophole to be manipulated by interest groups, while Article 69
opens the door for China to infiltrate Vietnam.
Tại dự án thép Formosa (Hà Tĩnh) và dự án giấy Lee & Man
(Hậu Giang) tràn ngập người Trung Quốc. Gần đây, dư luận phản ứng chính quyền
Quảng Ngãi định di dời đồn Biên phòng Bình Hải để giao đất cho tập đoàn FLC làm
dự án “quần thể du lịch nghỉ dưỡng và đô thị Bình Châu-Lý Sơn”.
At the Formosa steel complex (Hà Tĩnh) and Lee & Man pulp mill (Hậu
Giang) thousands of Chinese work there. Recently, there have been public
protests in Quảng Ngãi province for removing the Bình Hải border station to
clear the land for FLC’s “Resort & Tourism Complex” at Bình Châu-Lý Sơn
newtown.
Không phải chỉ có Quảng Ngãi mà trước đó Đà Nẵng cũng đã di
dời đồn biên phòng để lấy đất giao cho dự án tư nhân. Thượng tướng Võ Tiến
Trung (nguyên Giám đốc Học viện Quốc phòng) khẳng định, “việc bố trí đồn biên
phòng ở đâu đã được nghiên cứu rất kỹ. Bởi lẽ đồn nằm trong thế trận phòng ngự,
bảo vệ địa phương” (Zing, 22/4).
Not only Quảng Ngãi but also Đà Nẵng has moved a border station to
clear the land for a private property project. Gen Võ Tiến Trung (former
Director of the Defense Academy) confirmed “The positioning of border stations
had been considered carefully in the perspectives of local defense planning”
(Zing, April 22).
Điều 62 còn tiềm ẩn lợi ích nhóm, quy định chính quyền địa
phương có quyền thu hồi đất của dân giao cho doanh nghiệp làm dự án. Các doanh
nghiệp Việt Nam có quyền giao lại đất cho doanh nghiệp nước ngoài (như Trung
Quốc). Trong một cuộc hội thảo tại Nhật (7/9/2017), ông Trịnh Văn Quyết (chủ
tịch FLC) tuyên bố ngoài việc bán cổ phần, “FLC có thể chuyển nhượng cả dự án
cho nhà đầu tư nước ngoài”.
Article 62 is also good news for interest groups as it allows local
governments to take the land away from farmers and give them to companies for
project development, and Vietnamese companies can transfer the land to foreign
companies (like Chinese ones). In a seminar in Japan (September 7, 2017), Trịnh
Văn Quyết (FLC president) said that apart from selling shares, “FLC can
transfer projects to foreign investors”.
Theo tin báo chí, UBND tỉnh Quảng Trị đang chuẩn bị giao cho
FLC 1000 ha tại bãi biển Cửa Việt, dự kiến để làm resort, sân golf, và xây dựng
một sân bay. Ngoài Vũng Áng (đã nằm trong tay Trung Quốc), Vân Phong và Cửa
Việt là hai vị trí chiến lược hiểm yếu đang bị Trung Quốc nhòm ngó. Từ Bắc
Trung bộ đến Nam Trung bộ, nhiều vị trí phòng thủ chiến lược đã và đang được
giao cho doanh nghiệp làm dự án mà không tính đến yếu tố an ninh quốc gia. Tại
Đà Nẵng và Nha Trang, nhiều vị trí phòng thủ chiến lược dọc bờ biển đã bị các
doanh nghiệp Trung Quốc chiếm.
According to news reports, Quảng Trị province is prepared to allocate
1000 ha along Cửa Việt seaboard to FLC for resort, golf course and an airfield
development. Now that Vũng Áng is in Chinese hands, Vân Phong and Cửa Việt may
be the next ones in line that China is really interested. Along the Northern to
Southern seaboards of Central Vietnam, many strategic positions have been
granted to Chinese companies for resort projects without taking national
security into consideration. In Da Nang and Nha Trang, many strategic defense
positions along the coastline have been taken over by Chinese companies
(sometimes through local proxy).
Trong bối cảnh lợi ích kinh tế và chủ quyền Việt Nam tại
Biển Đông đang bị Trung Quốc đe dọa nghiêm trọng, việc mở ba đặc khu kinh tế
tại các địa điểm hiểm yếu đó vào lúc này không thể biện minh, cả về lý do phát
triển kinh tế lẫn lý do an ninh quốc gia.
While Vietnam’s economic interests and sovereignty in the South China
Sea are seriously threatened by China, the decision to set up new SEZs at these
critical positions would be inexcusable for either economic or national
security reasons.
Với năng lực quản trị yếu kém nhưng tiềm năng tham nhũng
vượt trội, các khu vực đó sẽ trở thành các “đặc khu tham nhũng” của các nhóm
lợi ích “tư bản đỏ” không bị kiểm soát, và là “cái nôi đặc biệt” cho “tư bản
thân hữu”. Nếu trước đây hầu hết các dự án lớn tại Việt Nam rơi vào tay các tập
đoàn Trung Quốc, thì không có lý gì các đặc khu kinh tế đó lại không rơi vào
tay họ và biến thành các “tô giới của Trung Quốc”.
Given poor management yet exceptional corruption skills, these SEZs may
become “special corruption zones” by interest groups (or “red capitalists”),
and “special incubators” for “crony capitalism”. If most of big projects in
Vietnam have fallen into the hands of Chinese firms, there is no reason why
they would not take over these new SEZs as “special concessions”.
Các tập đoàn “tư bản thân hữu” Trung Quốc được nhà nước
chống lưng có thừa nguồn vốn và động cơ để thôn tính các đặc khu kinh tế này
như một cuộc “xâm lược mềm”, không cần đánh vẫn thắng (như binh pháp Tôn Tử hay
“Cờ Vây”). Những vị trí hiểm yếu trên đất liền mà Trung Quốc không chiếm được
bằng vũ lực (như họ đã từng chiếm Hoàng Sa và Trường Sa) thì họ sẽ cưỡng chiếm
bằng được qua đầu tư và “sức mạnh sắc bén” (sharp power). Vì vậy, “chủ tương lớn”
về ba đặc khu kinh tế với những ưu đãi đặc biệt (như cho thuê đất 99 năm),
chẳng khác gì “gửi trứng cho ác” hay “nối giáo cho giặc”.
Chinese crony firms supported by their government with powerful
motivations and financial resources would take over the SEZs as a “soft
invasion”, to “win without fighting” (as Sun Tzu’s art of war or Weiqi board
game). For those critical positions on land that China could not take by force
(as they had taken Paracel and Spratly islands) they would try to take over by
investment and “sharp power”. Therefore, the “great policy” for the new SEZs
with special favors (for 99 year lease) looks like “sending the fox to mind the
geese” or “giving a hand to the enemy”.
Bức tranh địa chiến
lược
Trong lịch sử, Vân Đồn vốn là một tiền đồn có vị trí chiến
lược án ngữ cửa ngõ phía Đông Bắc, để ngăn chặn thủy quân Trung Quốc xâm nhập
bằng đường biển, như thời Ngô Quyền chống quân Nam Hán (tại Trận Bạch Đằng năm
938), thời Lý Thương Kiệt chống quân Tống, (1075-1077), thời Trần Hưng Đạo
chống quân Nguyên Mông (1287-1288).
Geo-strategic picture
In history, Vân Đồn was a frontline outpost having a strategic position
guarding the North-Eastern gateway to the sea, from where Chinese naval forces
would invade. Ngô Quyền had fought the Southern Han Dynasty’s army, and
defeated it at Bạch Đằng naval battle (in 938), Lý Thương Kiệt had fought the
Song Dynasty’s army (1075-1077), and Trần Hưng Đạo had fought the Mongol armies
(1257-1288).
Khi Lý Thường Kiệt đem quân đánh Khâm Châu, Liêm Châu và Ung
Châu, thì Vân Đồn và Móng Cái là địa điểm tập kết quân nhà Lý. Khi Lý Thường
Kiệt lập phòng tuyến Sông Cầu để chống quân Tống, Vân Đồn là căn cứ của thủy
quân nhà Lý để ngăn chặn thủy quân Tống, không cho ngược sông để hội quân với
bộ binh địch, nên quân Tống đã bại trận…
When Lý Thường Kiệt launched preemptive attacks on Khâm Châu, Liêm
Châu, and Ung Châu (Chinese citadels across the border), his army had used Vân
Đồn and Móng Cái as staging bases before the attacks. And later, when Lý Thường
Kiệt fought against the Song army along Sông Cầu river defense line, Vân Đồn
was used as a naval base to prevent the Song naval force from moving up the
river to regroup with the Song army at Sông Cầu. That is why the Song army was
defeated …
Nếu Vân Đồn có vị trí chiến lược án ngữ cửa ngõ phía Đông
Bắc nhìn ra Vịnh Bắc Bộ, thì Phú Quốc có
vị trí chiến lược án ngữ cửa ngõ phía cực Nam nhìn ra Ấn Độ Dương, trong khi
Vân Phong có vị trí chiến lược án ngữ cửa ngõ Miền Trung nhìn ra Biển Đông. Tại
Miền Trung, ngoài cảng Sơn Dương (Vũng Áng) mà Trung Quốc đã nắm, nay chỉ còn
Vân Phong và Cửa Việt là hai cảng trung chuyển lớn (nước sâu) có tầm quan trọng
chiến lược, nhưng Trung Quốc chưa nắm được.
If Vân Đồn enjoys a strategic position guarding the North-Eastern
gateway, looking over the Tonkin Gulf, Phú Quốc enjoys an equally strategic
position guarding the South-Western gateway looking over the Indian Ocean,
while Vân Phong (near Cam Ranh) enjoys a strategic position guarding the
gateway of Central Vietnam looking over the South China Sea. In Central Vietnam,
while Sơn Dương (in Vũng Áng) is a deep-water port now controlled by the
Taiwanese and Chinese, Vân Phong and Cửa Việt are the only major deep-water
entrepots having strategic values that China has not been able to control.
Phú Quốc có vị trí đặc biệt trong tầm nhìn chiến lược
Indo-Pacific (cách Sihanoukville và Bokor có mấy chục km). Trung Quốc đã thuê
được (lâu dài) hai vị trí chiến lược đó của Campuchea, nên họ rất thèm có Phú
Quốc, để hình thành một tam giác chiến lược. Một khi Trung Quốc thỏa thuận được
với Thailand để làm kênh đào Kra thì vị trí chiến lược của Phú Quốc còn quan
trọng hơn cả Singapore.
Phú Quốc commands a special strategic position in the new Indo-Pacific
vision. It is so close to Sihanoukville and Bokor (in Poipet, Cambodia), as two
strategic positions which China has leased for 50 years. Now, China is very
interested in Phú Quốc as the next target to form a strategic triangle in this
area. Once China could strike a deal with Thailand to develop the Kra canal,
Phu Quoc might be even more important than Singapore in geo-strategic terms.
Theo James Holmes (một chuyên gia hàng đầu của Mỹ về chiến
lược hải quân), một cuộc xung đột vũ trang tại Biển Đông là có thể, và Trung
Quốc có thể thắng Mỹ trong một cuộc chiến tại Biển Đông bằng “chiến tranh nhân
dân trên biển” (people’s war at sea). Các chính khách và chuyên gia tại
Washington và Hà Nội không nên coi phát biểu của bộ trưởng quốc phòng Trung
quốc Thường Vạn Toàn (tướng Chang Wanquan) chỉ là “dọa dẫm” (bluster). Trung
Quốc có thể thắng dù họ vẫn yếu hơn Mỹ, bằng cách tập trung binh lực áp đảo Mỹ
tại địa điểm và thời điểm quan trọng nhất.
According to James Holmes (a leading American expert in naval strategy)
“a clash of arms (in the South China Sea) is possible”, and “China could win
even if it remains weaker than America in the aggregate”. In the words of gen
Chang Wanquan (Chinese defense minister) China can win a war in the South China
Sea by “people’s war at sea”. Holmes commented: “statesmen and commanders in
places like Manila, Hanoi and Washington must not discount Chang’s words as
mere bluster”. The Chinese can win by “over-empowering the US in a war by
contingent at the place and time that truly matters…”.
Tư tưởng “phòng ngự tích cực” (active defense) là tấn công
chiến thuật để phòng ngự chiến lược. Hiện nay, các tư lệnh Trung Quốc có thể
hợp đồng tác chiến bằng các lực lượng cả nhỏ lẫn lớn để đương đầu với Mỹ và
đồng minh. Vì vậy các tư lệnh Mỹ và đồng minh phải nghiên cứu binh pháp của
Trung Quốc để hiểu rõ tư tưởng phòng ngự tích cực ngoài khơi (offshore active
defence) tại Biển Đông sẽ diễn ra thế nào. (China Could Win a War Against
America in the South China Sea, James Holmes, National Interest, May 30, 2018).
In this sense, “active defense is all about harnessing tactical offense
for strategic defensive campaigns”. Now that PLA commanders could pursue a mix
of small and big unit engagements against the US-led coalition, Holmes advised
“US and allied commanders to study China’s art of war to gain insight into how
PLA’s offshore active defense might unfold in the South China Sea”. (China
Could Win a War Against America in the South China Sea, James Holmes, National
Interest, May 30, 2018).
Nếu xung đột tại Biển Đông xảy ra thì ba đặc khu Vân Đồn,
Vân Phong, và Phú Quốc có ý nghĩa chiến lược hiểm yếu đối với mục tiêu ngăn
chặn địch tiếp cận (A2/AD). Nếu ba vị trí chiến lược đó bị đối phương (Trung
Quốc) chiếm thì coi như hết cờ (và “xong phim”), không chỉ đối với Việt Nam mà
còn cả ASEAN và các cường quốc khác có lợi ích sát sườn tại Biển Đông như
Mỹ-Nhật-Ấn-Úc, và EU (hoặc Nga). Nếu Biển Đông có ý nghĩa sống còn không chỉ
đối với Việt Nam, mà còn với ASEAN và các cường quốc khác, thì câu chuyện đặc
khu kinh tế Vân Đồn, Vân Phong, Phú Quốc cũng có ý nghĩa tương tự. Ý nghĩa quan
trọng nhất của ba đặc khu kinh tế này là chiến lược (chứ không chỉ kinh tế).
In an armed conflict in the south China Sea, the SEZs of Vân Đồn, Vân
Phong, and Phú Quốc would play a critical role in the strategic game of
“anti-access/area denial” (A2/AD). If these strategic positions are in China’s
hands, Vietnam would be checked mate (and the game is over). That is a real
danger in any war scenario, not only for Vietnam but also for ASEAN and other
powers having vested interests in the South China Sea (such as the US, Japan,
India, Australia, and the EU or Russia). As the South China Sea is vital not
only for Vietnam but also for these powers, the story of Vân Đồn, Vân Phong,
Phú Quốc SEZs should be put in larger geo-political perspectives of the South
China seas and the Indo-Pacific vision.
Let’s bear in mind the geo-strategic implications of the SEZs (like the
TPP saga) are greater than (short-term) economic interests. It would be
unfortunate if law makers and decision makers have no strategic thinking, or
strategic think tanks are muted.
Thay lời kết
Ba đặc khu kinh tế mới là Vân Đồn (Quảng Ninh), Bắc Vân
Phong (Khánh Hòa), Phú Quốc (Kiên Giang) có kinh phí đầu tư là 1.570.000 tỉ
VNĐ. (Riêng Vân Đồn là 270.000 tỉ, Bắc Vân Phong là 400.000 tỉ, Phú Quốc là
900.000 tỉ). Tuy chưa biết họ có định “đội vốn” lên như “hội chứng Ninh Bình”
hay không, nhưng với con số 1.570.000 tỉ VNĐ, ngân sách nhà nước hay doanh
nghiệp Việt đào đâu ra tiền (nếu không từ “phương bắc”). Điều này tiềm ẩn những
rủi ro lớn và nguy cơ lâu dài về địa chính trị và an ninh quốc gia. Nếu đặt câu
chuyện ba đặc khu kinh tế này trong bối cảnh xung đột lợi ích Biển Đông và tầm
nhìn Indo-Pacific hiện nay, thì yếu tố Trung Quốc trong bức tranh địa chiến
lược hiện lên rất rõ.
EndNotes
The new SEZs of Vân Đồn, North Vân Phong, and Phú Quốc would be
invested 1.570.000 billion VNĐ (with 270.000 billion for Vân Đồn, 400.000
billion for North Vân Phong, and 900.000 billion for Phú Quốc). Even if the
initial investment figure would not be inflated (like the “Ninh Bình
syndrome”), how can the state or the business community raise so much money (if
not from the “northern neighbor”). This implies potential national security
risks and long-term geo-political dangers.
If the story of the SEZs is put in perspectives of conflict of
strategic interests and the new Indo-Pacific vision, “the China factor” would
loom large and clear in the broader geo-political picture. It is really a
paradox when Vietnamese leaders keep lobbying hard for the US, Japan, India,
and Australia to increase their military presence in the South China Sea to
counter China while the National Assembly is prepared to pass this new Bill to
allow potential investors (mostly the Chinese) to lease the land (for 99 years)
at the most critical positions having strategic values in the country.
Bản chất của các đặc khu Vân Đồn, Phú Quốc, Vân Phong, chủ
yếu là sân chơi địa ốc và cờ bạc. Ngay khi vừa mới bàn đến triển vọng thành lập
đặc khu thì người ta đã đổ xô đến chiếm đất để đầu cơ và đẩy giá lên rồi, vậy
cần thành lập đặc khu làm gì nữa. Muốn Vân Phong trở thành một cảng trung
chuyển thì không nhất thiết phải lập đặc khu. Đầu tư địa ốc thực chất cũng chỉ
là đầu cơ để để trục lợi ngắn hạn. Yếu tố chính để thu hút đầu tư là một số ưu
đãi để lách luật, trốn thuế, hay rửa tiền. Nhưng nếu thu hút đầu tư bằng mọi
giá, thì cái giá phải trả cũng sẽ rất lớn. Muốn phát triển bền vững, phải cải
tổ thể chế để hội nhập quốc tế theo các tiêu chuẩn chung đã cam kết thông qua
các hiệp định như WTO, BTA, FTA (và CPTPP).
The nature of Vân Đồn, North Van Phong, and Phú Quốc SEZs is mostly
about property market and casino operations. As soon as the news about the SEZs
was speculated, investors started to rush in to buy land for hoarding, driving
the prices up. So why do they need to set up the SEZs when the market is
already moving? For Vân Phong to become an entrepot, it is not necessary either
to set up a SEZ. In fact, property development is simply land hoarding for
“quick bucks”. They have mistakenly assumed that the key factor to attract
investments is a series of favors leading to legal manipulation, tax avoidance
and money laundering. But attracting investment at all costs would entail big
prices to pay later. For long-term sustainable growth, there must be
institutional change to facilitate international integration along the line of
the common standards already agreed upon in the WTO, BTA, FTA (and CPTPP).
Tuy Đảng lãnh đạo “toàn diện và triệt để”, nhưng Quốc Hội
cũng phải gánh một phần trách nhiệm. Đây là lúc đại biểu quốc hội và quan chức
chính phủ cần suy xét kỹ và quyết định nên chọn cái gì (như nên “chọn cá hay
thép”). Nếu quyết định đúng họ sẽ được hậu thế hàm ơn. Nếu quyết định sai họ sẽ
bị hậu thế nguyền rủa (dù có cao chạy xa bay). Nhiều chuyên gia cho rằng để
được thông qua, dự luật này cần phải bổ xung, sửa đổi rất nhiều, để đảm bảo lợi
ích quốc gia, và tránh những sai lầm đáng tiếc. Hậu quả tiêu cực về kinh tế, xã
hội, thể chế, môi trường, và an ninh quốc gia, do các đặc khu để lại có thể
khôn lường. Vì vậy, các đại biểu quốc hội và quan chức chính phủ cần suy xét
xem ai được lợi từ đặc khu, và quyết định “bấm nút” vì lợi ích quốc gia, chứ không
vì lợi ích nhóm (hay ngoại bang).
While the Party would “lead everything”, the National Assembly should
share responsibility for this “historical decision” which would define
patriotism. This is when law makers and decision makers should think over and
decide what to choose (like “choosing fish or steel”). If they make the right
decision, later generations would be indebted. But if they make the wrong
decision, they would be cursed by later generations (even if they run away).
Many experts have advised that for the Bill to be passed it requires extensive
inputs and revisions to ensure national interests over group interests, to void
unfortunate mistakes. Negative consequences in social-economic, institutional,
environmental and national security terms as a result of the SEZs (as “special
concessions”) would be enormous and unpredictable. Once money is lost, it is
difficult to recover. But once territory and sovereignty are lost, it is
impossible to recover. When can Vietnam get back the Spratly and Paracel
islands? (and the next might be Vân Đồn, Vân Phong, and Phú Quốc). Now, it is
time for the National Assembly to prove they would vote for national interests,
not group interests (or foreign ones).
Tham khảo
1. Việt
Nam trong mắt Lý Quang Diệu, Cao Huy Huân, VOA, 14/9/2014
2. China’s
Crony Capitalism, Minxin Pei, Harvard University Press, 2016
4. Mô hình đặc khu đã lỗi thời, Nguyễn Tiến Lập, MTG,
31/05/2018
5. China Could Win a War Against America in the South China
Sea, James Holmes,
National Interest, May 30, 2018
References
1.
Việt Nam in Lee Kuan Yew’s Eyes, Cao Huy Huân,
VOA, September 14, 2014
2.
China’s Crony Capitalism, Minxin Pei, Harvard University Press, 2016
3.
Dự án luật về ba đặc khu
Vân Đồn, Văn Phong và Phú Quốc (Legal Bill on Van Don, Van
Phong, Phu Quoc SEZs), Vũ Quang Việt, Viet-studies, May 30,
2018
4.
Mô hình đặc khu đã lỗi thời (Outdated SEZ Model), Nguyễn Tiến Lập, MTG, May 31,
2018
5.
China Could Win a War Against America in the South China
Sea, James Holmes,
National Interest, May 30, 2018
Nhận xét
Đăng nhận xét